Migrena a antykoncepcja hormonalna

Migrena to przewlekła choroba, dotycząca około 30% kobiet w wieku reprodukcyjnym. Antykoncepcja hormonalna jest szeroko stosowana w tej grupie wiekowej, jednak w przypadku kobiet cierpiących na migrenowe bóle głowy mogą występować pewne ograniczenia w przyjmowaniu tabletek antykoncepcyjnych.

W ostatnich latach w Polsce zwiększa się liczba kobiet przyjmujących doustne środki antykoncepcyjne [1]. Związek między migreną a antykoncepcją hormonalną jest złożony. Preparaty hormonalne zawierające estrogeny mogą u niektórych osób nasilać bóle głowy, jednakże w niektórych przypadkach stosowanie preparatów hormonalnych może łagodzić objawy migreny [4]. Co ważne, w pewnych grupach kobiet chorujących na migrenę, antykoncepcja hormonalna może być przeciwwskazana ze względu na ryzyko groźnych powikłań [2]. 

Związek migreny z hormonami płciowymi 

Szczyt występowania migreny przypada na lata reprodukcyjne, a jej częstość znacznie spada po menopauzie. Częstsze występowanie migreny wśród kobiet w wieku reprodukcyjnym niż u mężczyzn i kobiet po menopauzie wskazuje na możliwy związek tej choroby z hormonami płciowymi.

Zmiany stężenia estrogenów podczas pokwitania, miesiączki, ciąży i menopauzy mają wpływ na występowanie objawów migreny [6].

Za związkiem między migreną a wahaniami hormonów płciowych przemawia częstsze występowanie migreny w następujących sytuacjach [4]:

• pokwitanie,
• okres przedmiesiączkowy,
• okres poporodowy,
• okres okołomenopauzalny.

W powyższych sytuacjach dochodzi do znacznych wahań stężeń estrogenów, co może przyczyniać się do wystąpienia bólu głowy. Pogorszenie przebiegu migreny występuje także u części kobiet stosujących hormonalną antykoncepcję i hormonalną terapię zastępczą w okresie menopauzy [4]. 

Jakie są objawy i najczęstsze postaci migreny?

Ból głowy jest wiodącym objawem migreny. Zazwyczaj jest to ból dość silny, jednostronny o pulsującym charakterze, trwający od 4 do 72 godzin. Napadowi migreny mogą towarzyszyć inne objawy, takie jak nudności, wymioty, światłowstręt i fonofobia – nadwrażliwość na dźwięki. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje migreny: migrena bez aury – występuje częściej (w ok. 70% przypadków) oraz migrena z aurą. Aura to okres stopniowo narastających objawów neurologicznych, trwających ok. 20-60 minut, pod postacią wrażeń wzrokowych (mroczków, błysków), zaburzeń czucia czy mowy. U niektórych osób mogą występować oba rodzaje migreny [5].

Bóle głowy związane z hormonami

Hormony takie jak estrogeny i progestageny mogą przyczyniać się do wystąpienia bólu głowy. Międzynarodowa Klasyfikacja Bólów Głowy (The International Classification of Headache Disorders - ICHD-II) wyróżnia następujące rodzaje bólów głowy związanych z hormonami [7]:

• Migrena miesiączkowa,
• Ból głowy wywołany egzogennymi hormonami,
• Ból głowy wywołany odstawieniem estrogenów.

Czy antykoncepcja hormonalna jest bezpieczna dla kobiet z migreną?

Dla większości kobiet doustna antykoncepcja jest bezpieczną metodą zabezpieczenia przed niechcianą ciążą, wykorzystywaną także do leczenia niektórych dolegliwości. Jednakże dwuskładnikowa tabletka antykoncepcyjna, zawierająca estrogeny i progestageny jest przeciwwskazana w pewnych schorzeniach, do których zalicza się migrena z aurą. Jest to związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia udaru niedokrwiennego, który w ogólnej populacji kobiet w wieku reprodukcyjnym występuje rzadko. Jednak zarówno migrena z aurą, jak i złożona antykoncepcja hormonalna zwiększają ryzyko udaru. Dlatego preparaty antykoncepcyjne zawierające estrogeny nie powinny być stosowane przez kobiety chorujące na migrenę z aurą, a włączenie antykoncepcji hormonalnej musi być zawsze poprzedzone badaniem lekarskim i indywidualną oceną ryzyka działań niepożądanych. 

Przeciwwskazania do antykoncepcji hormonalnej u kobiet z migreną

Stosowanie złożonej antykoncepcji hormonalnej, czyli dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych, jest przeciwwskazane w następujących przypadkach. [2]:

• migrena z aurą,
• wiek >35 roku życia,
• palenie papierosów,
• nadciśnienie tętnicze,
• oyłość,
• cukrzyca,
• hiperlipidemia.

Kobiety cierpiące na migrenę stosujące antykoncepcję hormonalną powinny zwracać szczególną uwagę na objawy migreny i zgłaszać lekarzowi na każdej wizycie kontrolnej wszystkie  przypadki bólu głowy i innych niepokojącyh objawów.  W przypadku przeciwwskazań do hormonalnej antykoncepcji zawierającej estrogeny istnieje wiele alternatywnych metod, takich jak tabletka jednoskładnikowa czy wkładka wewnątrzmaciczna, których zastosowanie najlepiej skonsultować z lekarzem.

 Czy antykoncepcja awaryjna jest przeciwwskazana w migrenie?

Antykoncepcja awaryjna, czyli postkoitalna, jest obecnie stosowana w postaci preparatów zawierających wyłącznie progestagen. Badania wykazały, że levonorgestrel, syntetyczny progestagen jest bardziej skuteczny w zapobieganiu ciąży i lepiej tolerowany niż złożona antykoncepcja. Tabletki jednoskładnikowe, w przeciwieństwie do preparatów zawierających estrogeny, nie zwiększają ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu i w związku z tym tzw. tabletki „po” mogą być stosowane przez kobiety chorujące na migrenę z aurą [3].

1. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/stan_zdrowia_2004.pdf
2. Edlow A, Hormonal Contraceptive Options for Women With Headache: A Review of the Evidence, REVIEWS IN OBSTETRICS & GYNECOLOGY, 2010
3. MacGregor E, Hormonal contraception and migraine, The Journal of Family Planning and Reproductive Health Care, 2001
4. Shuster L, Hormonal Manipulation Strategies in the Management of Menstrual Migraine and Other Hormonally Related Headaches, Current Neurology and Neuroscience Reports, 2011
5. W. Kozubski, P.P. Liberski: Neurologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008
6. Silberstein SD The role of sex hormones in headache. Neurology. 1992
7. International Headache Society, The International Classification of Headache Disorders, 2nd Edition (ICHD-II), International Headache Society 2004